Manipülasyon nedir ve manipüle edildiğimi nasıl anlarım?

2022 yılında Merriam- Webster sözlüğü yılın kelimesi olarak “Gaslighting” kelimesini seçmiş. İngilizcedeki “Gas Light” yani “Gaz Lambası” kelimesinden türeyen bu kelimenin bugün buralara gelmesi ise yine çok eskilere dayanıyor. 1938’de Patrick Hamilton “Gas Light” adlı bir oyun yazıyor. Oyundaki manipülasyonu simgeleyen obje ise tahmin edersiniz ki bir “gaz lambası.” Oyunun konusuna, gaslighting’in ne olduğuna daha sonra değineceğiz çünkü asıl başlığımız: MANİPÜLASYON

Manipülasyon kelimesi; fransızca “manipüler”; “elle düzenlemek, ayarlamak” fiilinden alıntıdır. Fransızca bu fiil Latince “manipülüs”; “ele sığan şey, avuç” sözcüğünden türetilmiştir.Tarihte Türkçe’de bu kelimeyle karşılaştığımız en eski kaynak ise 1924’te Mehmet Bahaettin, Yeni Türkçe Lügat’ıymış. Güncel TDK’da ise “yönlendirme” ve “seçme, ekleme ve çıkarma yoluyla bilgileri değiştirme” olarak tanımlanıyor.

Kelimenin kökenini anladıysak gelelim bunun psikolojideki anlamına ve günümüzdeki kullanımına…

Manipülasyon; bir kişinin kendi istek ve çıkarları doğrultusunda, çoğunlukla karşısındaki kişiye hissettirmeden o kişinin duygu, düşünce ve davranışlarını çeşitli yöntemlerle değiştirmeye çalıştığı bir “duygusal istismar” yöntemidir.

Manipülasyon farklı şekillerde karşımıza çıkabilir. Bunlardan biri yukarıda bahsettiğimiz “gaslighting” iken pasif- agresif davranışlar, eleştirme ve yargılama, suçlama, aşırı sevgi gösterisi(love-bombing) vb. şekilde tanımlamalarla da kendini gösterir.

Duygusal manipülasyon ilişki dinamiklerini hem kadınlar hem de erkekler için etkiler. Manipülatif kişi sıklıkla zarar verici davranışlarda bulunur ve güç eşitsizliği algısı yaratır. Bu davranışlar kişinin özgüvenine ve benlik algısına zarar verirken, kişiyi kafası karışmış, çevreden soyutlanmış ve hatta depresif bir duruma sürükleyebilir.

Duygusal manipülasyon kişide bir akıl oyunu etkisi yaratabilir. Çünkü kişi ilişkisinde ve çevresinde neler olup bittiğini sorgular vaziyete gelmiştir, korku ve endişe içindedir, kendine ve başkalarına olan güveni önemli derecede azalmıştır, sorun tamamen kendisindedir. Bu noktalara ayrıca dikkat etmek gerekir ki asıl manipüle edildiğinizi de anlayacağınız uyarıcılar buradadır.

Bilinen birçok manipülasyon tekniği vardır. Bunlardan bazıları;1. Gaslighting2. Triangulation3. Yansıtma4. Hayatınızı kontrol etmek5. Hakaret içeren etiketler6. Sevgi Bombardımanı7. Genellemeye maruz bırakma8. Hedef Değiştirme9. Konuyu değiştirme10. Zayıf yanlarınızla oynama11. Tepkisiz kalarak tepki gösterme12. Pasif agresif davranışlar13. Küçümseme veya önemsememe14. Karşısındakine çocuk gibi davranma15. Suçlu hissettirme16. Tehditler ve zorlama kullanma17. Mağduru suçlama

Manipülatif kişi her zaman partner olmak zorunda değildir. Bu bir ebeveyn, bir arkadaş, iş arkadaşı veya yöneticiniz de olabilir ve bu kişilerin manipülatif ve kontrolcü davranışlarını algılamak, tanımlamak zor olabilir. Bu davranışları engelleyebilecek durumda olmadığınızda -çünkü sorumlusu siz değilsinizdir- yapılabilecek en sağlıklı şey üzerinizdeki etkisini azaltmaktır.

Partner:• İlişkide manipülasyon taktiklerinin kullanıldığını kabul etmek.• Bu taktiklerin etkisini konuşmak ve ihtiyaçlarınızı doğrudan ifade ederek, her iki tarafın daha etkili bir şekilde iletişim kurmasını sağlamak.• Sorunlara katkınızı kabul etmek ve endişelerinizi suçlamadan, kendi bakış açınızı paylaşarak dile getirmek.• Sınırlar koymak ve bunları uygulamak.EbeveynManipülatif bir ebeveyn ile başa çıkmak zorlayıcı olabilir. Endişelerinizi doğrudan ve farkındalıkla dile getirin, bakış açınızı, sizi ve dinamiklerinizi nasıl etkilediğini paylaşın. Bu iletişimi ve ilişkiyi güçlendirebilmek için neye ihtiyacınız olduğunu paylaşın.ArkadaşBir arkadaşlıkta manipülatif davranışla başa çıkmak için, ilişkide neye ihtiyacınız olduğunu net bir şekilde belirtin ve durumu iyileştirmek için faydalı çözümler şunun. Sınırlarınızın ne olduğunu belirleyebilir ve bir şey doğru hissettirmediğinde “hayır” demek için özgürlüğünüz olduğunu unutmayın.Eğer bir ilişki size sağlıklı hissettirmiyorsa, bir arkadaşlığı veya başka bir tür ilişkiyi sonlandırma seçeneğiniz her zaman vardır.İş arkadaşı veya yöneticiİşyerindeki bir manipülasyonu dile getirmek diğerlerinden farklı olarak biraz daha zorlayıcı olabilir, özellikle o işi ve yaşam standartlarınızı kaybetme riskiniz varsa. Fakat bir iş ortamında size ve başkalarına zarar veren bir manipülatif davranışı dürüst bir şekilde konuşmak önemlidir. Eğer bir sorunu kendi başınıza halledemediğinizi düşünüyorsanız konu hakkında farklı mercileri devreye sokmak sorunun çözümüne fayda sağlayabilir.

Peki manipüle edildiğimi nasıl anlarım?

• İstek ve ihtiyaçların kesin olmayan bir dille ifade edilmesi• Bahaneler üretmek, sorunu küçümsemek veya rasyonalize etmek• Yalan söylemek, inkar etmek ve hileye başvurmak• Ağlama krizleri veya öfke atakları• Anlaşılması güç bir dilin kullanılması• Zorlayıcı davranışlar• Tepki vermenin veya iletişimin kısıtlanması• Yargılama, dalga geçme veya eleştirme• Suçluluk psikolojisi ve ultimatomlar• Sessizlikle cezalandırma• Can acıtan ifadeleri “sadece şaka yaptım” diyerek sunma

Manipülatif herhangi bir ilişkide diğer kişiye empati duyabilirsiniz, ancak tartışmak, eleştirmek, tehditte bulunmak, kendinizi suçlamak ve manipülatöre hoşnutluk sağlamak gibi tepkilerin, yalnızca onları güçlendirebileceğini ve davranışlarını sürdürebileceğini bilmek önemlidir. Ayrıca, bu tür davranışlar, öfke uyandırabilir ve durumları daha da yoğunlaştırabilir.

Bir manipülatörle bir konuda konuşmaya başlamadan önce, kişinin kendisini güvende ve bunu yapabilecek durumda hissetmesi çok önemlidir. Güvenilen bir kişi veya profesyonelle görüşmek, durumu değerlendirmeye yardımcı olabilir.

Uzm. Psk. Ayşe Ergül TEMESE